حفر چاه

حفر چاه تهران

شرکت پگاه تهران پارسه جام با شماره ثبت 524903 آماده ارائه خدمات تخلیه چاه حفر چاه و لوله بازکنی در سطح شهر تهران و حومه می باشد. هدف ما کسب رضایت مشتریان محترم می باشد به همین منظور جمعی از با تجربه ترین و حرفه ای ترین مقنی ها ، سرویسکار های لوله بازکنی را با ابزار آلات و ماشین آلات روز دنیا مجهز نموده ایم تا بهترین و شایسته ترین خدمات را ارائه نمایند.

****************************************************

تعیین حجم چاه جذبی

برای تعیین مقدار حجم چاه فاضلاب جذبی برای ساختمان چند نکته مهم است از جمله نوع جنس خاک منطقه برای مثال مناطقی مثل تهرانپارس استخر داری خاک رسی هستند و این نوع خاک جذب بسیار پایینی دارد. پس در این مناطق باید حجم انباری چاه بالا باشد تا جواب دهد. منطقه ای مثل تهرانسر هم خاک بسیار سستی دارد و نمی توان در آنجا انباری کند و باید حتما میله چاه را کول گذاشت ولی این مناطق جذب بسیار خوب و مناسبی دارند. در این مناطق یک میله خالی 10 متری به اندازه یک چاه 200 متری در تهرانپارس کار خواهد کرد.

برای مناطقی با خاکی با جذب متوسط، هر واحد باید 10 متر مکعب چاه داشته باشد. به فرض مثال برای یک ساختمان 4 واحدی حدودا باید 40 متر انباری با 10 الی 20 متر میله حفر شود. این مبنای پایه است یعنی حداقل باید هر واحد 10 متر مکعب چاه داشته باشد. حفر کردن یک چاه مناسب با میله استاندارد و انباری با پهنا و ارتفاع و طول مناسب و متراژ واقعی توسط بهترین و مجهزترین اکیپ های حفاری چاه شرکت تهران پارسه در تمامی مناطق شهر تهران و حومه با قیمت مناسب.

حفر چاه تهران

حفر چاه جذبی فاضلاب

انتخاب نوع دفع و چاه بستگی به جنس خاک و نوع زمین و سطح آب زیر زمینی منطقه داشته و در مناطقی که خاک آن به میزان کافی شن و ماسه یا خرده سنگ داشته باشد از چاه جذبی و در مناطقی که خاک آن حاوی رس فراوان یا خاصیت باتلاقی بوده یا سطح آب زیر زمینی بالا باشد (در صورت عدم وجود سیستم فاضلاب شهری) از چاه (مخزن) سپتیک استفاده می گردد.

الف- چاه جذبی
چاه جذبی از سه بخش زیر تشکیل شده است.

۱- گلدونی
لوله های فاضلاب از همه جهات وارد دهانه چاه می شود و همین امر باعث پخش شدن آب درون میله می شود . این آب ها به مرور زمان خاک دیواره را شسته و چاه ریزش می کند. برای جلوگیری از این حادثه ، سر چاه بعد لوله ها گلدانی کار می گذارند تا آب ها را به مرکز چاه هدایت کند تا دیواره ریزش نکند.

۲- میله
میله چاه همان قسمت عمودی چل=اه است که نقش اتصال انباری چاه با سطح زمین را دارد و هم فشار آب را در خاطر ارتفاع ، در کف چاه افزایش می هد. میله را معمولاً به قطر 70 الی 100 سانتیمتر و عمق 6 الی 25 متر حفر می کند. بعد از 6 متر اولین لایه خاک که جذب مناسبی داشت از همانجا انباری را حفر می کنند.البته بهتر است جهت کاهش اثرات منفی حفر چاه بر سازه ساختمان و ریزش انباری چاه،همواره حداقل عمق میله ۶ متر باشد.

۳- انباره
مخزن گنبدی شکل چاه که در لایه نفوذ پذیر خاک حفر می گردد را گویند و وظیفه آن جمع آوری فضولات و جداسازی آب از فاضلاب توسط نشت در لایه های نفوذ پذیر خاک می باشد.

لازم بذکر است حتما باید آب باران و سطحی از چاه فاضلاب انسانی جدا بوده و بهتر است حد الامکان چاه مربوط به آب باران از چاه فاضلاب انسانی دور باشد.

محاسبه حجم انباره چاه جذبی

حجم انباره چاه جذبی بستگی به میزان نفوذ پذیری خاک محیط، عمر طراحی چاه، تعداد حمام و سرویس بهداشتی در ساختمان و تعداد نفرات ساکن در ساختمان دارد (سهم تولید فاضلاب توسط میهمان ها نیز در ضرایب مربوطه دیده شده است).

برای یک ساختمان با عمر طراحی چاه حداقل ۱۵ سال و جمعا ۳ سرویس بهداشتی در هر آپارتمان به ازای هر نفر ساکن ۸/۲ متر مکعب انباره مورد نیاز است.یعنی برای ۵ واحد بزرگ و ۳۰ نفر ساکن در ساختمان بر اساس محاسبات حجم انباره چاه ۸۴ متر مکعب برای حداقل ۱۵ سال مکفی است.

و برای عمر چاه حداقل ۱۵ سال و جمعا بیش از ۳ سرویس در هر آپارتمان به ازای هر نفر ۳/۳ متر مکعب انباره مکفی است.یعنی برای مثال فوق در این شرایط حجم انباره ۹۹ متر مکعب مکفی است.

البته لازم بذکراست که این محاسبه مشمول چاه آب باران نمی شود.

نکته قابل توجه آنست که بر اساس این محاسبه سطح نفوذ پذیری انباره ۲/۰ برابر مقدار عددی حجم اناره در مقیاس متر مربع باید باشد. یعنی یک انباره ۸۴ متر مکعبی باید حداقل ۸/۱۶ متر مربع سطح نفوذ از کف داشته باشد.

حفر چاه

حفر چاه و احداث کامل سپتیک فاضلاب

این چاه از مصالح نفوذ ناپذیر و مقاوم در برابر خوردگی از جمله بتن یا مصالح ساختمانی یا پلی اتیلن و مواد پلیمری و غیره ساخته شده و وظیفه آن حفظ و نگهداری فاضلاب و عدم اجازه نشت از آن یا به آن توسط محیط اطراف بوده و این چاهها میبایست در دوره های کوتاه و مشخص توسط تانکرها یا دستگاه های مخصوص تخلیه گردند.

چاه های سپتیک در دو نوع یک بخشی یا چند بخشی تقسیم میشوند که این تقسیم بندی بر اساس بخش بندی داخلی سپتیک بوده به گونه ای که اگر سپتیک شامل یک بخش باشد لازم است با استفاده از دیوارهای کوتاه به عنوان موج گیر سرعت حرکت فاضلاب در ان را کاهش داده تا امکان جدا شده آب از مواد معلق در فاضلاب ایجاد گردد که به مرور زمان فضولات بصورت لجن در کف مخزن جمع خواهند شد.

حفر چاه ارت ساختمان

چاه های ارت غالباً  شامل 8 الی 10 متر میله با قطر 80 سانت تا یک متر است. در ساختمان سازی مدرن هر نوع سخت و سازی نیاز حتمی به داشتن چاه ارت دارد. ما حفاری این چاه ها را برایتان انجام می دهیم.

حفر چاه آزمایش خاک منطقه

برای گود برداری و تامین مقاومت خاک قبل از احداث ساختمان نیاز به حفر چاه آزمایش خاک هست. با حفر این چاه، نوع لایه های خاک محلی که قرار است در آن آپارتمانی احداث گردد مشخص می شود.

کول گذاری میله و انباری چاه

کول  گذاری به انباری و میله چاه با قیمت ارزان – کول گذاری باعث استحکام بسیار بالای چاه فاضلاب می شود و می توان به جرات گفت که چاهی که به درستی کول گذاری شده هیچ وقت ریزش نخواهد کرد

کول نوعی بلوک از جنس سیمان است که  در آن از مفتول برای استحکام استفاده شده . کول ها دو نوع دارند کول حلقوی گرد که مخصوص میله چاه است و قطری بین 60 الی 120 سانتیمتر دارد و ارتفاع آن 25 سانتیمتر است یعنی هر 4 تا کول یک متر طول میله را پوشش می دهد. نوع دوم کول انباری است که شکلی تقریبا بیضوی دارد و در کنار هم و روی هم چیده می شود تا فضای داخلی انباری چاه را بپوشاند تا در صورت ریزش کردن احتمالی سقف و دیواره انباری مانع از فروپاشی چاه شود.***

حفر چاه تهران 09124555123

انواع روشهای حفر چاه

حفاری مکانیکی : در این روش، به یکی از روشهای ضربه‌ای،چرخشی یا ترکیبی از این دو، انرژی مکانیکی به سنگ منتقل می شود. در اصطلـاح عملیاتی را که به روش مکانیکی موجب حفر چال در سنگ می شوند حفاری مکانیکی میگویند. امروزه 98 درصد حفاری ها به روش مکانیکی حفر می شوند.

در معادن سطحی و حفاری‌هـای نیمه عمیق و عمیق عمدتاً از ماشین‌هـای حفاری چرخشی با مته‌هـای مخروطی شکل و ماشینهای ضربه‌ای سنگین استفاده می شود ؛ اما در معادن زیر زمینی یا به طور کلی در عملیات زیر زمینی از ماشین‌هـای ضربه‌ای استفاده می گردد.

– حفاری حرارتی به طور کلی صرف نظر از نوع روش و منشا انرژی، عملیاتی را که به حفر چال در سنگ منجر می شود، نفوذپذیری می نامند. در روش حرارتی، به کمک انرژی حرارتی حاصل از آمیختن هوا یا اکسیژن با یک نوع سوخت، ترجیحا نفت سفید، نفوذ پذیری در سنگ صورت می گیرد.

هوا یا اکسیژن و سوخت از دو مجرای جداگانه به داخل مخزنی واقع در پشت مته ارسال می شوند و پس از اشتعال، شعله حرارت را از طریق نازل سر مته به سطح سنگ منتقل می کند و حرارت نیز سطح سنگ را متورق و آماده جدایی می کند. در نهایت، به کمک فشار آب، قطعات متورق جدا و به سطح زمین منتقل می شوند.

حفر چاه فاضلاب در تهران 09124555123

– حفاری آبیدر این روش، با استفاده از فشار آب تامین شده در سطح، حفر چاه امکان پذیر می گردد. در اینجا فشار آب با سایش سطح سنگ، مقاومت سنگ را در همـ می شکند، و بدین ترتیب، حفاری صورت می گیرد. این روش با افزایش فشار آب، در استخراج ذغال سنگ کاربرد دارد.

– حفاری لرزشیدر این روش با ایجاد لرزشهایی با فرکانس 100 تا 20000 دور در ثانیه می توان سنگ را شکست. یکی از متداولترین روش‌هـای حفاری لرزشی،روش حفاری مافوق صوت است.

– حفاری شیمیاییدر این روش با استفاده از فعل و انفعالات شیمیایی ناشی از انفجار مواد منفجره می توان در طبقات حفاری کرد. معمولـاً در این روش از دو نوع خرج استفاده می شود:

.1. خرج سیلندری که باعث حفر چالسیلندری میشود.

.2. خرج چالتراش که باعث افزایش قطر چال میشود.

– حفاری الکتریکیدر این روش با تولید الکتریکی ستونی یا قوسی یا جرقه‌ای، عملیات نفوذپذیری در سنگ انجامـ میگیرد. در بعضی از این روش‌هـا با وجود بالـا بودن درجه حرارت، به دلیل کوتاه بودن زمان تماس الکتریسته، سنگ ذوب نمی شود ؛

اما در سایر روش‌هـا به دلیل بالـا بودن درجه حرارت و طولـانی بودن زمان تماس الکتریسته با سطح سنگ، پس از ذوب شدن سطح سنگ، سنگ میشکند.

– حفاری لیزریبا اشعه لیزر میتوان تشعشعات الکترو مغناطیسی را به طور ستونی تولید کرد. این نوع تشعشعات را میتوان برای تبخیر یا ذوب سنگ، ایجاد شکستگی در سنگ و حفر چال استفاده کرد.

با تاباندن امواج قوی لیزری ستونی به سطح سنگ، میتوان باعث تبخیر سطح سنگ، و ذوب و شکستگی سنگ در اطراف محدوده ذوب شد. شعاع عملکرد این مناطق به شدت و قدرت اشعه لیزر بستگی دارد.

حفر چاه تهران 09124555123

انواع روشها و تکنیکهای حفاری های مکانیکی

مته دورانی

این روش هم نمونه‌های خاک و سنگ را بدست می‌دهد و هم نمونه‌هایی برای انواع آزمایشهای برجا ایجاد می‌کند. این روش در حفر گمانه‌های غیر قائم برای زه کشی افقی یا ایجاد مهار کاربرد دارد.

· روش حفاری:

پیشروی توسط سر مته برنده که در انتهای لوله حفاری قرار دارد و تحت فشار هیدرولیکی است، انجامـ می‌شود. دیواره چاه را معمولا گل نگاه می‌دارد.

· مزایا :

روشی نسبتا سریع است و می‌تواند در همه نوع مواد نفوذ کند. برای همه نوع نمونه گیری مناسب است.

· محدودیتها :جابجا کردن وسایل در زمین های ناهموار و باتلـاقی مشکل است و محتاج راه مناسب است. همچنین محتاج سکوی تسطیح شده است. کار آیی حفاری با توجه به اندازه دستگاه متغیر است.

حفاری ضربه‌ای

تنها در حفاری چاه های به آب کار می‌رود. نمونه‌های شسته شده توسط گل کش ‌خارج می‌شود. عمق تا سنگ بستر را مشخص می‌کند.

· روش حفاری :

سر مته سنگین بالا آورده شده و رها می‌شود تا مواد شکسته شده و یک مخلوطی از خرده‌ها و آب ایجاد شود که توسط گل کش با پمپهای ماسه کش خارج می‌شود. دیواره چاه توسط لوله جدار، پابرجا نگاه داشته می‌شود.

· مزایا :

روشی نسبتا اقتصادی جهت تعبیه گمانه‌های با قطر زیاد (تا 60سانتیمتر) در انواع مواد است.

· محدودیتها :ابزارها بزرگ و پر زحمت است. در خاکهای قوی و سنگ به کندی انجام می‌شود. اغتشاشات اطراف سر مته که ناشی از ضربات پر انرژی سر مته است، به شدت بر مقادیر SPT تاثیر می‌گذارد. مغزه گیری و نمونهUD سنگ امکانپذیر نیست

نگاهی به سیر تحول در بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی ایران

فلـات ایران خشک و بیابانی است. تمدن‌هـای انسانی چندین هزار ساله در این نقطه از جهان همگی به اتکاء روش‌هـای بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی شکل گرفته اند. برخی از مورخین و صاحب نظران، مهمترین عامل تأثیرگذار بر فرهنگ و تمدن مردم این منطقه در گذشته و حتی تا به امروز را در چگونگی بهره برداری از این منابع و منازعات و مراودات مربوط به استفاده از آن میدانند.

چنانچه، آبادانی و پیشرفت این مناطق در دوره‌هـای ثبات طولـانی مدت سیاسی همراه با سرمایه گذاری در احداث و مرمت قنوات بوده و روحیه سخت کوشی و آینده نگری و مماشات که در فرهنگ ساکنین فلـات ایران نهادینه شده از این منبع نشأت میگیرد.

از آن سو، روحیه افول و خمودگی و مذمت کار و کوشش، در دوره‌هـای بیثباتی سیاسی و تصاحب و یا تخریب این سرمایه‌هـای فرا نسلی نمایان گشته است. برجسته ترین نمونه را میتوان در اثرات روحی، فرهنگی و اقتصادی به جا مانده از تخریب قنوات و قحطی و آوارگی کشاورزان و شهرنشینان در پی حمله مغول جُست. به گمان نگارنده، همـ اکنون نیز فاجعه‌ای همسنگ حمله مغول برای این منابع در حال وقوع است؛ منتها به لحاظ اینکه نسل حاضر خود در بطن این فاجعه قرار دارد، قدرت تشخیص و چاره جویی را از دست داده است.

در این مقاله سعی بر آن است سیر تاریخی شکل گیری این فاجعه در حال وقوع ترسیمـ شود تا شاید بتوان با کنار زدن ابرهای ظلمت، خورشید روشنگری را بر وجدان‌هـای پاک ساکنین این مناطق مجدداً نمایان ساخت.

شیوه‌هـای بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی

کندن چاه فاضلاب در تهران

چاه دستی

قدیمی ترین و ابتدایی ترین راه بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی، حفر چاه‌هـای دستی می باشد. این چاه‌هـا در گذشته، بیشتر از امروز متداول بوده و مورد استفاده واقع می شدند. چاه‌هـای دستی با وسایل ابتدایی (بیل و كلنگ) تا عمق برخورد به سطح آب زیرزمینی و تا اندکی زیر آن حفر می شوند.

چون حفر چاه با دست در اعماق زیاد با مشکلات فراوانی همراه است، لذا این چاه‌هـا را اغلب در نقاطی حفر می کنند که عمق برخورد به سطح آب زیرزمینی زیاد نباشد. آب این چاه‌هـا را با طناب و دَلو از طریق قرقره و چرخ چوبی یا با كمک حیوانات (گاوگَرد) به سطح زمین منتقل می سازند.

با توجه به ساختار این چاه‌هـا و شیوه استخراج آب از آنها، بهره برداری از چاه‌هـای دستی تأثیری بر سطح آب در سفره‌هـای زیرزمینی نمی گذارد.

قنات

قنات یا کاریز تشکیل شده از یک تونل زیرزمینی با شیب ملـایمـ از طرف دشت به طرف کوهستان و چند چاه عمودی که این تونل زیرزمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می سازد. این چاه‌هـا علـاوه بر آن که مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج هستند، عمل تهویه کانال زیرزمینی را انجامـ داده و راه دسترسی برای لـای روبی، تعمیر بعدی و بازدید از قنات نیز به شمار میروند.

ابتدا در مرتفع ترین نقطه مسیر قنات در دست احداث، مادر چاهِ قنات یا گمانه حفر می شود. مادر چاه اولین چاهی است که در بالـادست اراضی مورد نظر برای ایجاد مزرعه و به منظور کشف سطح ایستایی سفره آبی (زه) حفر می شود. اگر سطح زه در این نقطه از سطح اراضی دشت که برای ایجاد مزرعه انتخاب شده بالـاتر باشد، می توان بین این دو نقطه به ایجاد قنات دست زد.

با حفر مجرای آب، قسمتی از مسیر قنات که چاه‌هـای حفر شده در آن بالـای سطح ایستایی آب قرار گرفته و از کف مجرای آن آب تراوش نمی کند، خُشکه کار یا خُشکان و قسمتی که چاه‌هـای حفر شده در آن زیر سطح ایستایی آب واقع شده و آبده است تَره کار یا تَران نامیده می شود.

استخراج آب‌هـای زیرزمینی بوسیله قنات به گونه‌ای است که آب بدون کاربرد نیرویی خارجی، تنها بوسیله نیروی ثقل به سطح زمین روان می شود. چون در قدیمـ امکاناتی نبوده که بتوان خیلی از سطح ایستایی آب در زیر زمین پایین‌تـر رفت، قنات‌هـا از سطح سفره‌هـای آب زیرزمینی برداشت کرده و از همین رو، ترسالی و خشکسالی متوالی می توانست بر روی آبدهی آنها تأثیر بگذارد.

استحصال آب از قنوات بر اساس توازن طبیعی لـایه‌هـای آبدار و متناسب با بیلـان آبی سفره صورت می گیرد. بنابراین بهره برداری از قنوات نمی تواند جز بصورت جزئی و محلی موجب افت شدید سطح ایستایی آب در سفره شود.

از این گفته می توان چنین برداشت کرد که ماهیت استخراج آب از قنات طوری است که در عین توجّه به نیازهای نسل کنونی، حقوق نسل‌هـای آینده نیز در استفاده از سفره‌هـای آبی محفوظ می ماند.

مقنی چاه کن در تهران

چاه نیمه عمیق یا پایابی

در اینگونه چاه‌هـا که به روش دستی و ابتدا تا سطح ایستایی آب (زه) حفر میشوند، با ایجاد سکوی مناسب در عمق چاه و کمی بالـاتر از سطح آب، یک موتورپمپ گریز از مرکز نصب و با کمک مکش، سطح آب در چاه را کاهش میدهند بطوری که بتوان کف چاه را عمیق‌تـر حفر کرد.

سپس طی مراحلی میتوان تا عمق حدود 6 متر زیر سطح زه، کف شکنی کرد. چون با کمک مکش نمی توان آب را بیش از حدود 6 متر بالـا آورد، این نوع چاه نمی تواند چندان موجب کاهش سطح سفره آبی گردد.

چاه کن در تهران

چاه عمیق

چاه عمیق با دستگاه های مکانیکی حفر می‌شود. عموماً قسمت‌ آبده‌ آن‌ بیش‌ از پنجاه‌ متر از سطح ایستایی آب پایین میرود. چاه عمیق ممكن‌ است‌ از چندین‌ لـایه آبدار بگذرد؛ به طوری که لوله‌های فلزی مشبک منصوب در آن که از لـایه‌هـای مختلف میگذرد،

می تواند از همه ذخائر آب لـایه‌هـا استفاده کند. با آغاز پمپاژ و استخراج آب از چاه، سطح آب زیرزمینی در اطراف چاه به تدریج پایین رفته، فرورفتگی مخروطی شکلی در سطح ایستایی آب اطراف چاه ایجاد می‌شود. بر اثر پایین رفتن سطح آب در اطراف چاه، جریان طبیعی آب زیرزمینی تغییر کرده و آب اطراف و نقاط دورتر با سرعتی بیشتر به سمت چاه جریان ‌یافته و یک مخروط افت ایجاد میشود.

از آنجا که چاه‌هـای عمیق درعمق زیاد در سفره‌هـای آب زیرزمینی حفر میشوند، ترسالی و خشکسالی تأثیر فوری بر آبدهی آنها ندارد. اما بهره برداری از تعداد زیادی چاه عمیق در یک دشت با مکش بیش از حد آب از اعماق زیاد، میتواند نهایتاً منجر به افت شدید سطح عمومی سفره آب در آن دشت شود. این پدیده باعث کاهش آبدهی عمومـ چاه‌هـا و خشکیدن قنوات احداث شده در آن سفره آبی خواهد شد. همین ویژگی منفی چاه‌هـای عمیق ضمن آنکه میتواند موجب توسعه کشاورزی در کوتاه مدت شود، عامل اصلی بروز تنش و دعوا بین بهره برداران یک سفره آبی و حتی بین نسل‌هـای متوالی آنها میباشد.

تاریخچه

به دلیل برداشت محدود آب از چاه‌هـای دستی و وجود بیابان‌هـای پهناور، تکنیک استفاده از قنات در فرهنگ کشاورزی ایران به وجود آمد. قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده هزاران سال قدمت دارد. تاریخ قنات به طور مشخص به دوره ایران باستان بر میگردد. با وجود اینکه چندین هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، هنوز همـ این روش استحصال آب در بخش‌هـای وسیعی از کشور معمول و متداول است. تا قبل از ورود تکنولوژی حفر چاه عمیق به کشور، قنات رکن اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل ‌داده و زیربنای فرهنگ شهرنشینی در فلـات مرکزی ایران به شمار میرفت.

قاعده عرفی مهمی که میبایست در حفر قنات همواره به آن توجه میشد، وجود فاصله کافی در طول تران بین رشته قنوات مجاور بود. حق و عدالت اقتضاء میکرد که اگر کسی قناتی احداث کرد برای آنکه بتواند از آبی که استحصال شده استفاده مطلوب را در حال و آینده ببرد، نباید دیگران قنات دیگری در نزدیکی تران یا مسیر پیشرفت قنات او حفر کنند تا موجب نقصان آب و ضرر و زیان او شوند. این مقدار فاصله را در اصطلـاح شرعی و عرفی “حریم” مینامند. روایات و تفاسیر بسیاری در شرع مقدس اسلـامـ وجود دارد که مبنای تعیین مقدار حریمـ را قاعده “لـا ضَرَر” بیان میکند.

قاعده لـاضرر یکی از معروفترین و مشهورترین قواعد فقه اسلـامی است که بر گرفته از حدیث نبوی “لـا ضَرَر و لـا ضِرار” میباشد. شأن نزول آن، داستان معروف سمرة بن جندب است. روایت سمرة بن جندب در وسائل الشیعه در کتاب احیای موات ونیز در کافی ومن لـا یحضره الفقیه در باب حُکمـ حریمـ آمده است. بر اساس این قاعده، تصرفات متأخر نباید طوری باشد که به تصرفات قانونی و متقدمـ موجود و توسعه طبیعی آنها ضرری وارد سازد. در تطبیق این قاعده با موضوع حریمـ منابع آب، اولـاً اولویت زمانی در بهره برداری از یک سفره مشترک اصالت دارد و ثانیاً برای تعیین اندازه حریمـ در فاصله منابع آب نمی توان حد ثابتی فرض کرد؛ بلکه باید به قدری دور شد تا باعث جلوگیری از ضرر و زیان در حال و آینده گردد.

در دوره احداث قنوات، با رعایت قواعد عرفی مربوط به حریمـ، ضرری به صاحبان منابع آب وارد نمی شد و در موارد اندک با رجوع به حَکَمـ‌هـای خبره محلی اختلـاف نظر برطرف میشد. بعلـاوه، زمان و سرمایه بر بودن احداث قنوات از یک سو و ساختار سنتی و محدود کشاورزی از سوی دیگر، زمینه اِضرار به غیر را بواسطه احداث قنوات جدید به وجود نمی آورد. با توجه به این موضوع حریمـ تعیین شده باعث نقصان آب چاه‌هـا و قنوات مجاور نمی شد و ضرری به سفره‌هـای آب زیرزمینی وارد نمی آمد.

“قانون مدنی” که برگرفته از شرع مقدس اسلـامـ است به تبعیت از روایات و نظر فقها برای حریمـ، بر اساس عدمـ ضرر فواصلی را بر اساس نوع خاک و نفوذپذیری آن در عمق زه بیان کرد. این قانون که در سال 1307 تدوین شد پیش از آن بود که حفر چاه عمیق در ایران به منظور بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی آغاز شده باشد. می توان گفت که احکامـ و قوانین حریمـ در قانون مدنی و قوانین دیگر تا زمان حفر چاه عمیق با ساختار قنات و چاه دستی مطابقت کامل داشت و دفع ضرر براساس عرف و قانون به راحتی ممکن.

پس از گذشت قرن‌هـا، تکنولوژی تازه‌ای جهت

بهره برداری از آب‌هـای زیرزمینی متولد شد: چاه‌هـای عمیق و نیمه عمیق موتوری. این چاه‌هـا در ایران‌، بعد از جنگ‌ جهانی‌ دومـ‌ ابتدا در شهرها و سپس‌ برای‌ آبیاری‌ كشاورزی‌ و باغهای‌ مجاور شهرها احداث‌ شدند. با تأسیس نخستین شرکت ایرانی برای حفر چاه‌هـای ژرف در کشور توسط اسفندیار یگانگی در سال‌های ‌ 25-1324 دوران بهره گیری از آب‌های زیرزمینی‌ بوسیله چاه‌هـای عمیق در کشور آغاز شد.

رشد سریع جمعیت در صده اخیر، در کنار پیشرفت‌هـای تکنولوژیک منجر به گسترش و تنوع کشاورزی، مدرن شدن شیوه‌هـای تولید، پیدایش ادوات کشاورزی پیشرفته و نیاز و انگیزه بیشتر برای افزایش سطح زیر کشت شد. از طرفی، امکان حفر چاه‌هـای عمیق در مدت زمان تنها چند روز و با صرف هزینه ناچیز در قیاس با شیوه سنتی احداث قنات، انگیزه مضاعفی را جهت افزایش سریع و قارچ گونه چاه‌هـای عمیق به منظور تأمین نیاز آبی کشاورزی رو به گسترش بوجود آورد. میزان روزافزون یارانه‌هـای انرژی نیز در این رقابت ناعادلـانه قطعاً مؤثر بود. نتیجتاً، حفر چاه‌هـای عمیق و نیمه عمیق در ایران به ویژه از دهه 1340 به بعد گسترش روز افزون یافت و در نیمه دومـ دهه 1350 به اوج خود رسید.

پیدایش تکنولوژی چاه عمیق درعین‌ فراهمـ‌ ساختن‌ امكانات‌ بهتر برای‌ استحصال‌ آب‌، موجب تغییراتی شدید در نظامـ بهره برداری از منابع آب شد. این چاه‌هـا در ابتدا به صورت مکمل در کنار قنوات بودند؛ اما در مدت زمان کوتاهی جایگزین آنها شدند و مشكلـات‌ بسیاری‌ برای‌ سفره‌هـای آب زیرزمینی به وجود آوردند. از آنجا که در ابتدا حفر چاه‌هـای عمیق بدون توجه به بیلـان آب سفره‌هـای زیرزمینی صورت میگرفت، برداشت آب از میزان تغذیه سالیانه آن‌ها بیشتر شده و آب بیش از ظرفیت سفره از آن استخراج میشد. این روند باعث افت شدید و گسترده سطح سفره، كاهش منابع آب زیرزمینی، کاهش آبدهی و نهایتاً خشک شدن قنوات بسیاری گشت.

با افزایش حفر چاه‌هـای عمیق، مشکلـات و دعاوی بسیاری بر سر حفر چاه‌هـا و نقصان آب قنوات به وجود آمد. مردمـ، به عادت گذشته، جهت حل اختلـافات مربوط به حریمـ به حَکَمـ‌هـا و کارشناسانی خبره در امر قنوات مراجعه میکردند و آنها همـ با همان احکامـ و قوانین حریمـ قنوات و چاه دستی، بین آنها حُکمـ میکردند. به دلیل اینکه این کارشناسان آگاهی جامعی از تأثیراتی که چاه‌هـای عمیق بر روی قنوات و سفره‌هـای آب زیرزمینی حتی در نواحی دوردست میگذاشتند نداشتند، اصولـاً احکامـ صادره منجر به ضرر صاحبان قنوات میشد و این باعث به وجود آمدن در گیری‌هـا و زد و خوردهای بسیار شد.

با برداشت بیرویه آب از چاه‌هـای عمیق و بروز مشکلـات فراوان در زمینه حریمـ و وضعیتی که برای سفره‌هـای آب زیرزمینی به وجود آمد، معتمدین محلی و دادگاه‌هـا دیگر بر اساس رویه عرفی و قانون مدنی از پس دعواها بر نمی آمدند. در پی این اوضاع، قانونگذار بر آن شد تا به فکر یک سازوکار جدید برای مدیریت حریمـ منابع آب زیرزمینی باشد. در سال 1345 “قانون حفظ و حراست از آب‌هـای زیرزمینی” وضع و مطابق آن حفر چاه موکول به کسب اجازه از وزارت آب و برق شد. در واقع از آن تاریخ به بعد حفر چاه صرفاً میبایست با اجازه دولت صورت میگرفت.

صاحبان قنوات که به حفر چاه‌هـای عمیق حساس بودند، نسبت به بهره برداری از چاه‌هـای نیمه عمیق که تأثیر ناچیزی بر سطح سفره‌هـای آبی میگذاشت کمتر اعتراض داشتند. زیان چاه‌هـای نیمه عمیق زمانی اتفاق افتاد که مجوز تبدیل اینگونه چاه‌هـا به چاه عمیق صادر شد.

با حفر چاه‌هـای عمیق در این دوره، دشواری و پیچیدگی تعیین مقدار حریمـ جهت جلوگیری از ورود ضرر و زیان به بهره برداران قانونی پیشین، قانونگذار را بر آن داشت تا با تصویب “قانون ملی شدن آب” در سال 1347 تعیین حریمـ منابع آب زیرزمینی را بر عهده مهندسین آب شناس دولتی بگذارد. انتظار آن بود که این کارشناسان بتوانند با استفاده از محاسبات دقیق وضعیت منطقه، آمار هیدرولوژیک سفره آبی و سایرعوامل مؤثر، میزان حریمـ را به نحوی تعیین کنند که دیگر بهره برداری جدید موجب ضرر و زیان بهره برداران قبلی منابع آب سفره‌هـای مشترک نگردد. در واقع، وظیفه حفظ منافع بهره برداران موجود به وزارت آب و برق سپرده شد.

اما در عمل به دلـایل متعدد اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی این انتظار برآورده نگردید. بر اثر غارت آب‌هـای زیرزمینی با حفر چاه‌هـای عمیق بیشتر، تعداد بسیار زیادی از قنوات خشک شده و سرمایه‌هـای اقتصادی، اجتماعی و تاریخی عظیمی که طی چندین هزار سال بر پایه آنها شکل گرفته بود نابود گشت. وزارت آب و برق یا بعداً نیرو که متولی حفظ منابع آب‌هـای زیرزمینی کشور به شمار می‌رفت، با صدور مجوز حفر چاه‌هـای جدید در دشت‌هـایی که خود، آنها را از حیث برداشت آب ممنوعه و با تراز منفی اعلـامـ کرده بود، بخش بزرگی از منابع آبی چندین هزار ساله کشور را خشکانید. این روند در سال‌های نخست انقلـاب‌ اسلـامی و اجرای سیاست‌هـای مصادره‌ای و بازتوزیعی عدالت، ابعاد وسیع‌تری پیدا کرد. در سال‌های اخیر نیز به دلیل‌ عدمـ توجه لـازم وزارت نیرو به وظایف قانونی خود در مناطق ممنوعه، با صدور پروانه حفر چاه عمیق به عناوین و بهانه‌هـای مختلف، تعداد بیشتری از سفره‌های‌ آبی کشور به وضعیت بحرانی رسیده اند.

بعنوان مثال، دشت رفسنجان – یکی از بزرگترین مخازن آب زیرزمینی مناطق کویری کشور – در سال 1353 با کمتر از 500 حلقه چاه به عنوان دشت ممنوعه اعلـامـ شد تا دیگر در آن دشت و بالـادست آن چاهی حفر نشود. ولی طبق آمار سال 1379 تعداد چاه‌هـای پروانه دار در این دشت 1370حلقه گزارش شده است؛ یعنی بیش از دو و نیمـ برابر تعداد چاه‌هـای زمان اعلـامـ ممنوعیت دشت! بعلـاوه، در بالـادست این سفره نیز حفر چاه مجاز ولی مضر به پایین دست تا همین اواخر ادامه داشته است؛ مثلـاً در دشت بردسیر.

نتیجه گیری

در حال حاضر وضعیت سفره‌هـای آب زیرزمینی در اغلب مناطق کشور از ارومیه گرفته تا حوضه زاینده رود و استان‌هـای فارس و خراسان و یزد و کرمان ناگوار و نگران کننده است. حقوق افراد زیادی که خود و یا نیاکان آنها ابتدا مبادرت به حفر قنات و چاه و سرمایه گذاری در امر کشاورزی کرده بودند و به حکمـ شرع و قانون میبایست از حقوق آنها حمایت میشد پایمال شده و ضررهای بسیار و حتی جبران ناپذیری به آنان وارد آمده است.

هر چند استفاده از تکنولوژی‌هـای نو باید در خدمت انسان باشد، اما افراط و زیاده روی در استفاده از آن می تواند به آفتی برای جامعه بشری تبدیل شود. متأسفانه، همگامـ با ورود تکنولوژی حفر چاه‌هـای عمیق به کشور، استفاده صحیحی از آن نشد. تعادل بیلـان سفره‌هـای آب زیرزمینی که طی قرن‌هـای متمادی با وجود قنوات حفظ شده بود، با ورود بیرویه چاه عمیق به صحنه کشاورزی به یکباره تنها در طی چند سال به همـ خورده و امروزه شاهد معضلـات زیادی در بخش آب‌هـای زیرزمینی کشور هستیمـ.

در یک نقطه عطف تاریخی در کشور، دولت به عنوان مسئول حفاظت از منابع آب تعیین شد تا با وضع قوانین و مقرراتی، همـ وضعیت سفره‌هـای آبی بهبود یابد و همـ به حقوق بهره برداران قانونی تجاوزی صورت نگیرد. ولی در عمل، قوانینی که وضع شد مأمورین را مبسوط الیَد و وضعیت سفره‌هـای آب زیرزمینی را به یک فاجعه تبدیل کرد. مضافاً، بعد از ممنوعه اعلـامـ شدن دشت‌هـا، تعداد چاه‌هـای مجوزدار در آن مناطق چندین برابر شد!!

رویه‌ای که همـ ‌اکنون در بهره برداری از سفره‌هـای آبی کشور جریان دارد، یعنی تخلیه آب زیرزمینی سفره با روندی صعودی و بدون توجه به میزان تغذیه آن، تنها منجر به پایین‌تـر رفتن سالـانه سطح سفره‌هـای آبی کشور می‌شود. این در حالی است که تغذیه مجدد یک سفره آبی زیرزمینی تا رسیدن به سطح تعادل اولیه به هزاران سال زمان نیاز دارد.

اما راه چاره چیست؟

ابتدا متولیان امر بجای معرفی خشکسالی بعنوان منشأ بروز فاجعه، باید به ریشه واقعی مشکل که همانا صدور مجوز بیرویه بهره برداری از این منابع است بپردازند. برای آنکه منابع آب زیرزمینی به طور نامحدود قابل بهره‌برداری باشند، باید بین تمامـ آ